Zoran Stanimirović*, Jevrosima Stevanović*, Marijana Vučinić*, Dragan Ćirković**
*Fakultet veterinarske medicine, Bulevar Oslobođenja 18, 11000 Beograd, biolog@vet.bg.ac.rs
**Ministarstvo poljoprivrede i vodoprivrede Republike Srbije, Okrug Novi Pazar
Zoran Stanimirović*, Jevrosima Stevanović*, Marijana Vučinić*, Dragan Ćirković**
*Fakultet veterinarske medicine, Bulevar Oslobođenja 18, 11000 Beograd, biolog@vet.bg.ac.rs
**Ministarstvo poljoprivrede i vodoprivrede Republike Srbije, Okrug Novi Pazar
Postoje mnogi podaci koji govore o negativnim efektima hemijskih preparata koji se koriste u kontroli bolesti pčela i pčelinjeg legla. Na primer, dicikloheksilamin, koji predstavlja aktivnu supstancu komercijalnog preparata Fumagillina, i koji se smatra najefikasnijim preparatom za lečenje nozemoze pčela, može imati i negativne efekte. Zbog antiproliferativnih svojstava može izazvati poremećaje u razvoju pčelinjeg legla, međutim, pošto je veoma stabilan u medu, čak i na visokim temperaturama -najmanje 35 dana na 80°C (Assil i Sporns, 1991), preko meda sa reziduama dicikloheksilamina, ovaj lek može imati i negativan uticaj i na zdravlje ljudi. Na to su ukazala brojna eksperimentalna istraživanja. Citoinhibitorno dejstvo dicikloheksilamina utvrdili su i Kria i sar. (1998), dok su rezultati Stanimirovića i sar. (2001a) ukazali na antiproliferativno dejstvo komercijalnog preparata Fumagillin-et ® koje se manifestuje smanjenjem mitotskog indeksa. Fumagillin-et® ima i sposobnost signifikantnog povećanja (p<0.05) zastupljenosti aneuploidnih ćelija što ukazuje na njegov genotoksični potencijal (Stanimirović i sar. 2001a). Zbog toga tretman pćelinjeg društva dicikloheksilaminom može izazvati promene broja hromozoma u germinativnim ćelijama reproduktivno sposobnih članova, odnosno poremećaje u reprodukciji matica i trutova. Osim toga, dicikloheksilamin ispoljava i imunosupresivnu aktivnost (Turk i sar., 1998), što je još jedan razlog protiv primene ovog leka u pčelarstvu.
Negativne posledice po zdravlje ljudi i pčela može imati i cimiazol hidrohlorid-aktivna supstanca preparata Apitol® i Apichem® , sintetikih akaricida sa sistemskim dejstvom. Tretman pčelinjih zajednica ovim akaricidom utiče na kvalitet svih pčelinjih proizvoda, ali obzirom da je hidrosolubilan, najviše rezidua cimiazol hidrohlorida detektuje se u medu (Cabras i sar., 1994; Korta i sar., 2001; Volante i sar., 2001). Korišćenje ove supstance tokom paše obavezno rezultira prilično velikim količinama rezidua u medu.
Konzumiranjem takvog meda, cimiazol hidrohlorid lako dospeva u organizam ljudi i zbog toga su obavljena eksperimentalna istraživanja genotoksinog efekta uticaja te supstance na humane limfocite u kulturi. Rezultati su ukazali na sposobnost cimiazol hidrohlorida da signifikantno poveća učestalost strukturnih hromozomskih aberacija tipa lezija i prekida, ali i učestalost razmene sestrinskih hromatida (Stanimirović i sar. 2001b). Takođe, utvrđeno je da cimiazol hidrohlorid vrlo visoko signifikantno (p<0.001) povećava vrednosti mitotskog i proliferativnog indeksa (Stanimirović i sar., 2003), što ukazuje na rizik prilikom konzumiranja pčelinjih proizvoda sa reziduama ovog jedinjenja, posebno kod jedinki sklonih malignitetima. Rezidue cimiazol hidrohlorida mogu se lako naći i u telima samih pčela (Patetta i Manino, 1988; Eyrich i Ritter, 1990; Cabras i sar., 1994; Volante i sar., 2001), što vodi poremećajima u funkcionisanju čitave pčelinje zajednice jer rezidue smanjuju razvoj hipofaringealnih žlezda pčela i povećavaju količinu i sadržaj rektalnog sadržaja (Omar i Shoriete, 1992), a mogu poremetiti i gametogenezu matica i trutova (Stanimirović et al.,2001b).
Amitraz, akaricid produženog dejstva, koji sa efikasnošu od 90% do 99% eliminiše i varoe koje izlaze iz mladog legla, ne ostavlja značajne koliine rezidua u medu zbog svoje nestabilnosti, ali ima negativne efekte na pčele jer povećava mortalitet larvi i odraslih pčela, naročito nakon prve nedelje tretmana (Floris i sar., 2001).
Od organskih kiselina, negativne efekte nakon primene u pčelarstvu, ispoljava samo oksalna kiselina. Glavni problem registracije oksalne kiseline kao alternativnog varoacida je njena toksinost za osobe koje je primenjuju u tretmanu pčelinjih društava. Međutim, ukoliko se preduzmu sve mere opreza i ako se koristi zaštitna oprema, metod raspršivanja i nakapavanja oksalne kiseline nije opasan za pčelare (Knutti, 1996). Šećerni sirup zakišeljen oksalnom kiselinom ima visok sadržaj hidroksimetilfurfurala (HMF) i primenom takvog sirupa ispoljava se toksično delovanje ovog jedinjenja na pčele. Koncentracija oksalne kiseline u rektumu pčela, Malpigijevim sudovima, digestivnom traktu i hemolimfi jako zavisi od načina primene (površinske ili oralne). Prilikom površinske primene (raspršivanjem, evaporacijom) oksalna kiselina prodire kroz keratin i dospeva u unutrašnje organe pčele (Nozal i sar., 2003)
Literatura:
1. Assil HI, Sporns P, 1991, ELISA and HPLC Methods for Analysis of Fumagillin and Its Decomposition Products in Honey. J Agr Food Chem. Vol 39, Iss 12, 2206-2213.
2. Cabras P, Martini MG, Floris I, Spanedda L, 1994, Residue of cymiazole in honey and honey bees. J Apic Res 33, 83-6.
3. Eyrich U, Ritter W, 1990, Distribution of a systematic functioning medicament in the body of the honey bee, Apis mellifera. Zeitschrift für Angewante Entomologie 109, 15-20.
4. Floris I, Satta A, Garau VL, Melis M, Cabras P, Naima A, 2001, Effectiveness, persistence, and residues of amitraz plastic strips in the apiary control of Varroa destructor. Apidologie, 32, 6, 577-585.
5. Knutti R, 1996, Oxalsäure zur Bekämpfung der Varroa – Eine Gefahr für den Imker? Schweizerische Bienen-Zeintung 119, 9, 508-509.
6. Kria L, Ohira A, Amemiya T, 1998, TNP-470 (a fungus-derived inhibitor of angiogenesis) reduces proliferation of cultured fibroblasts isolated from primary pterygia: a possible drug therapy for pterygia. Curr Eye Res 17, 10, 986-993.
7. Korta E, Bakkali A, Berrueta LA, Gallo B, Vicente F, Kilchenmann V, Bogdanov S, 2001, Study of acaricide stability in honey. Characterization of amitraz degradation products in honey and beeswax. J Agr Food Chem 49, 5835-42.
8. Nozal MJ, Bernal JL, Gomez LA, Higes M, Meana A, 2003, Determination of oxalic acid and other organic acids in honey and in some anatomic structures of bees. Apidologie 34, 2, 181-188.
9. Omar MOM, Shoriete MN, 1992, Effect of the systemic acaricide “Apitol” on some physiological characters of honey bee worker, Assiut Journal of Agricultural Sciences 23, 4, 203-15.
10. Patetta A, Manino A, 1988, Examination of the action on honey bees of chemicals used in the control of Varroa jacobsoni, Apicoltore Moderno 79, 3, 109–14.
11. Stanimirović Z, Stevanović Jevrosima, Mladenović M, 2001a, Effects of nd Fumagillin to human and honeybee health. Book of abstracts. The 2nd international exhibition “INTERMIOD-2001”, Sept 14, pp 200-201. Moscow, Russia.
12. Stanimirović Z, Stevanović Jevrosima, Mladenović M, 2001b, Apitol –nd antivarootic of the first choice–yes or no? Book of abstracts. The 2nd international exhibition “INTERMIOD-2001”, Sept 14, pp 202-203. Moscow, Russia.
13. Stanimirović Z, Todorović Dajana, Stevanović Jevrosima, Mladenović M, Janković Ljiljana, orevi M, 2003, Influence of cymiazole hydrochloride on mitotic and proliferative activities of cultured human lymphocytes. Acta Veterinaria 53(1), 47-55.
14. Turk BE, Su Z, Liu JO, 1998, Synthetic analogues of TNP-470 and ovalicin reveal a common molecular basis for inhibition of angiogenesis and immunosuppression. Bioorgan Med Chem 6, 8, 1163-1169.
15. Volante M, Galarini R, Miano V, Cattaneo M, Pecorelli I, Bianchi M, Cossignati L, Damiani P, 2001, A Spme – GC – MS approach for antivarroa and pesticide – residues analysis in honey. Chromatographia 54, 3–4, 241-6.
Коментари